De Heiligenberg / De Hohorst
 
 

Tekst en foto's: Marleen Voorhorst

Het samengaan van aardkundige en cultuurhistorische elementen maakt landgoed de Heiligenberg / de Hohorst tot een van de boeiendste aardkundig waardevolle elementen van de provincie. Het landgoed ligt ingeklemd tussen de Heiligenbergerweg van Amersfoort naar Leusden, de snelweg A28 en de Lockhorsterweg.

De Heiligenberg is zo’n 10.000 jaar geleden ontstaan, aan het einde van de laatste IJstijd. Het is een uitzonderlijk hoge, door de wind gevormde dekzandheuvel, hoewel de vorm, hoogte en steilheid van de heuvel in eerste instantie doet denken aan een rivierduin of donk. Donken bestaan echter uit grover rivierzand, opgewaaid vanuit een rivierbed en dat is in dit geval niet aan de orde.


De heuvel van de Heiligenberg vanaf de achterkant

Door de beschermde ligging op een landgoed is de Heiligenberg nog vrijwel intact. De hellingen zijn nog steeds erg steil. Vooral in de winter is de heuvel bijzonder goed te zien.

De lokale overlevering heeft een heel andere verklaring voor het ontstaan van de heuvel. De heuvel zou door volgelingen van de heilige Ursula met vingerhoedjes of kleine lepeltjes zijn opgeworpen. Hierbij zou het Zwanenwater zijn ontstaan, de plek waar het zand vandaan gehaald is.


Zicht op de Heiligenbergerbeek

Uit de geschiedenis is echter het volgende af te leiden:
Sint Ansfridus stichtte als bisschop van Utrecht in 1006 een klooster op de plaats waar momenteel het landgoed is gelegen. De dekzandheuvel heette in die tijd nog de Hohorst (‘hoge horst’. Later, doordat de kapel aan Maria was gewijd, werd de berg wel ‘Marienberg’ of ‘Sinte Maria’s berg’ genoemd. Het vrome leven van de monniken deed de naam veranderen in ‘Heiligenberg’.


Een idyllische plekje op het landgoed

Gedacht wordt dat het klooster bovenop de heuvel stond. Dit zou de reden kunnen zijn dat de heuvel is afgeplat en het zand wat daarvan af kwam aan de zijkant van de heuvel terecht is gekomen. Daarmee zou ook verklaard kunnen worden waarom de heuvel zoveel steiler is dan een normale dekzandheuvel.


Vrijstaande eik naast het huidige witte huis. Aan de vorm van de boom is te zien dat deze altijd vrij heeft gestaan.

Rond 1580 kwam het klooster in bezit van de Staten van Utrecht. Kapel en klooster zijn echter al lang verdwenen. Op de plek van het huidige witte gebouw heeft in de 17e en 18e eeuw een gebouw gestaan welke begin 19e eeuw is gesloopt. Er werd met nieuwbouw begonnen en dat is het witte huis welke er nu nog staat. De twee zijvleugels zijn in 1875 voltooid. Er is in 1872 een steen gelegd door baron Van Hardenbroek.


Het huis en het landgoed zijn momenteel in bezit van Stichting de Boom en het huis wordt verhuurd als kantoorpand.

Het landgoed is niet toegankelijk voor publiek. IVN Amersfoort mag zo eens in het jaar een rondleiding geven.